Бурятские традиции и обычаи
Рэгзэн Эрдэнийнhээ Яруунын хори буряад тухай hонин мэдээсэл бэшэжэ абабабди. “Мүнөө үедэ Эгэтын–Адагта хүбдүүд угтай 120 үрхэтэ айл, харгана угтай 80 айл ажаhуудаг юм. «Маарагтын малгайгүй моотхон харгана” гэhэн үгэ бии юм. Хубисхал болотор Тyшээтын Цэрэн гулваа хүбдүүд угые толгойлhон байна. Хангирта харгана угтан олон. Харганын гулваа Сэдэнэй Сэдэб байhан. Можайкада ехэнхидээ бодонгууд 11 эсэгынхидhээ ажаhуудаг. Шойдорой Эрдэни гэжэ hүүлшын бодонгуудай гулваа байhан. Шэрэнги, Догно болон Гулбайн хальбангуудые толгойлhон Галданай Цэбэг гулваа мэнгэй хальбан угай байhан. Хүнэй нюрга сохидоггүй, ехэ сагаан сэдьхэлтэй хүн байhан байна” (Р.Эрдэнийн).
Цэбэг гулваагай эсэгэ Хүлэг Галдан титулярна советник нэрэ зэргэтэй байhан гэжэ эрдэмтэн Герасимова тэмдэглэнэ. Зодбын ламхай, Шагжай соржо г.м. дээдэ зиндаатай ламанар мэнгэй хальбан угай байhан юм.
13-дахи тайшаа Цыден-Доржо Аюшеев Яруунын Эгэтын хоймор Хара-Шэбэртэ түрэһэн намтартай. 1890 онһоо 1898 он болотор Хориин Дүүмын тайшаа һуугаа. Бэень муушаг болоһон шалтагаанһаа Эрдэни Вамбацыреновые зууршуулан һунгуулһан юм. Арадайнгаа дунда Сэдэн ноён гэжэ алдаршаһан энэ хүн буряад албатанаа таряа тушаалгаһаа хүнгэлхэ, дасан дугангуудын мандуулха тухай ехэ үүсхэлнүүдые гаргажа, арад зондоо ехэ хүндэтэй болоһон юм. Николай хаан зүүн зүгһөө аяншалан ябахадаа, Яруунын дэбисхэр дээгүүр гараһан гэгдэнэ. 1891 оной июниин 18-да Үдын үртөөн дээрэ Сэдэн ноён бүхы ноёд һайдтаяа, дасанай шэрээтэнүүдтэй хааниие угтажа, хори буряадай газар дээгүүр айлшалуулан хүндэлжэ, баруун заха хүрэтэр үдэшэжэ мордохуулаа. Энэ уулзалга дээрэ Хориин ахалагша тайшаа Аюшеев Станиславскын лентэтэй хүзүүнэй медаль хайрада хүртөө.
Исингэдэ батанай, бодонгууд, галзууд баргажан буряад, хамниган зон олон. Yльдэргэ нютаг хүбдүүд болон галзуудай тоонто юм. Ямпил гулваа, Абидын Цэбэг гулваа, эгээл hүүлшын Дугдан гулваа эндэ 11 эсэгэтэниие хүтэлбэрилhэн юм. Хориин арба нэгэн эсэгэнүүд сооhоо харгана, галзууд хоёр үдэсэтэй, олон болодог гээд, урдань хэлсэдэг байhан.