Геометрическэ дүрсэтэй тамганууд

Геометрическэ дүрсэтэй тамганууд гэхэдэ: гурбалжин, дүрбэлжэн, шоо дүрбэлжэн (куб), түхэреэлһэн дүрсэ гэхэ мэтээр илгаруулнабди.
Аман зохёол, илангаяа түүхын уран зохёол дотор дүрсэ хэлбэриин тэмдэг хоморхон гэжэ хэлэжэ болоно. Yльгэрэй баатарнуудай дайгаа дараад, албата зоноо сүлөөлөөд, заяанай нүхэрөө нютагаа абаашаха болоод хэлэдэг үгэ гэхэдэ:
«Гурбалжан зураhан газартамни үнжөөрэйт,
Дүрбэлжэн зураhан газартамни хонооройт».
Эндэhээ уламжалан хэлэбэл, гурбалжан зураhан газар үдэрлэхын тэмдэг, дүрбэлжэн зураhан газар хонохын тэмдэг. Хүн hэеы гэрэйнгээ үрхэ hүни болоходо дүрбэлжэнөөр хаана. Yглөөгүүр үрхөө татахадаа гурбалжанаар татана.
Буряад зонтой гарбал нэгэтэй монгол арадай тамганууд тухай эрдэмтэн Дулам С. ехэ һонирхол татамаар бэшэһэн байна. Энэ эрдэмтэнэй ном дээрэ үндэһэлэн, нэгэ бага өөрынгөө һанаа оруулая.
“ I — бодоһон зурлаа тамга – хадаһаа бууһан дошхон урасхал.  II – бодоһон дабхар зурлаа тамга – үндэрһөө эршэлэн бууһан дошхон урасхал.
Зүб хараһан хэрээһэн тамга – хоёр модо үрижэ, утаа гаргаха гэһэн удхатай.
Буйлан – үхэр, тэмээнэй хамарта хэхэ модон. Y – бодоһон буйлан тамга. Хүсэ шадалтай гэһэн удхатай. Дороо шэрээтэй буйлан тамга – нүүдэл һуудал бата бэхи гэгдэнэ” (Дулам С, 3 боти, 46-49)..
Дүрбэлжэн тамга. o. Газарай тэмдэг гэжэ хэлэхэ байнабди. Гэршэ болгон эндэ үльгэр домог табия. Урда сагта юртэмсэ бии болгоохо гэжэ Бурхан багша мэлхэй дээрэ шара шорой сасажа газар бутээгээ. Мэлхэйн арадахи хуягынь дүрбэлжэн hэн тула, газар дүрбэлжэн дүрсөөр бүтээгдэбэ.
Галтай дүрбэлжин – гал гуламата гэhэн удхатай. Нүхэтэй дүрбэлжин – нарата юртэмсэ гэhэн тэмдэгтэй. Эшэтэй дүрбэлжэн – хий мориной тэмдэг. Хүлтэй дүрбэлжэн – тэгшэлээтэй үрхэ hүниин амгалан гэhэн удхатай. Yрөөhэн эбэртэй дүрбэлжэн – татаатай үрхэ, үдэрэй амгалан гэhэн удхатай. Дабхар шэрээтэй бодоhон дүрбэлжин хайшаашье хазайхагүй, хэм тэгшэ амгалан байдал тэмдэглэнэ. Бодоhон, холбоhон ба hүүлтэй хоёр дүрбэлжин. Ханын хээ. Ханата гэрын үлзы. Нүүхэ, hуухын жаргал. Хэбтэhэн холбоhон дүрбэлжин ханитай хүнэй үлзы жаргал гэhэн удхатай.
Гурбалжэн тамга. ê Өөдөө хараһан гурбалжин гал гэһэн удхатай. Гал буряад зондо 3 тоотой холбоотой гэдэгбди. 3 Ехэ Гуламта, 33 сусал гэдэг. w Хажуу тээшээ хараһан гурбалжан агаар гэһэн удхатай. s Хүмэриһэн гурбалжин тамга – дайсаниие айлгаһан зэбэ болоно. Дотороо зүб, буруу дэгээтэй гурбалжин тамга – зүб дэгээтэй, олзо омог үлзы хэшэг оруулха, буруу дэгээтэй гай гарза хааха удхатай.     Гурбалжан тамга, ондоогоор “шойнжин” тамга гэдэг. Тэнгэри, газар, хүн гэһэн удхатай. Һара шэрдэгтэй гурбалжан тамга – юртэмсын харанхые үлдэхэ гэһэн удхатай. Хахадынь сагаан, хахадынь хара гурбалжин тамга – үдэр һүниин, хара сагаанай ээлжээлхэ оршолон гэгдэнэ.
Түхэреэлһэн тамга, наран тамга. ¡ Буряад урлалда түхэреэлһэн дүрсэ нэн түрүүн наран гэгдэдэг. Сахариг тамга, гарьха тамга үхэр малда табидаг. Түхэреэлһэн хээ шэмэг зүүдхэлдэ, эд бараанда, эрэ хүнэй зэр зэмсэгтэ оло дахин хэрэглэгдэдэг, юундэб гэхэдэ «найман хултэй Налхан эжымнай» маанадаа аршалжа ябаг лэ даа гэһэн удхатай гэжэ һанагдана. «Мотив кругов – солнца и луны – является превалирующим среди других в бытовом орнаменте.бурят». (Г.Р. Галданова, 1987, 20).
○ƒҺара дээрэ наран байһан хээ угалза бидэ байгаалиһаа гарбалтайбди гэһэн удхатай.
d Шэрээ дээрэхи наран бидэ хуу хүн түрэлтэнбди гэгдэнэ.
U  Хэрээһэн тамга. Хэрээһэн дүрсэ галай тэмдэг гэжэ хэлэе. Хоёр модо дабхасуулан үрижэ, гал гаргаха эртэ урдын арга боложо болоо. Хэрээһэн баян байдал тэмдэглэнэ. Урда сагта хэн гал гаргадаг байгааб, тэрэнэй хамагай баян гэжэ тоолодог байһан гэжэ һанагдана.
Буряад бөөгэй шанарай ёһололой үедэ газарта галай үнэһэн дээрэнь 4 загалмай (хэрээһэн) 4 таладань хэдэг. Энэ хадаа онго сахюусанай бууха тэмдэг, газарта гал түлижэ дохёо үгэдэг эртын заншал байжа болоо. Буруу хараһан хэрээһэн тамга – дээдэхитэеэ удхань адли. Морин дээрэхи хэрээһэн тамга – аянай гал гэгдэнэ. Дугы хүреэтэй хэрээһэн тамга – гэрэй гал гуламта гэгдэнэ. Шобхо дүрбэлжэн хүреэтэй хэрээһэн тамга – үрхэтэй гал, гэрэй гал. Энэ тамга мориной зэр зэмсэгтэ байһан гэжэ Хоца Намсараевай үгөөр баталая: “Үгы, энэмни мүнөөхи Сэрэмпилдэ үгэһэн сад сой дүрөө мүн гээшэ гү? Тиихэдээ тэрэ дүрөө үгэжэ байхадаа “эндээ иимэ хоёр хэрээһэн тамгатай юм” гэжэ харуулан хэлэжэ һуугаа һэмнай, тэрэ хоёр хэрээһэн тамгань энэ байна ха юм” (Намсараев, 5-дахи ном, 253).
 卍  Хас тамга. Хас гэһэн үгэ В. Михайлов иигэжэ тайлбарилна: “Так, слово “хас” достаточно близко по звучанию монголо-бурятскому “гал» (огонь). О том, что головчатый крест вполне мог отождествляться с огнём, наблюдается у многих народов мира” (Михайлов, 1993, 17). Нара зүб эрьелдэһэн хас тамга – эрэ хас тамга, нара буруу эрьелдэһэн хас тамга – эмэ хас гэнэ. Нара зүб хас тамга – саг хугасаанай шэглэлтэй тааруу бата бэхи оршолон. “Гал тахихадаа, тулга дороо улаан үнгөөр хас тамга зурадаг, тэрээн дээрээ модо түлеэгээ табижа галаа бадараадаг”. (Дулам, 3 боти, 62). Нара буруу хас — оршолонто юртэмсын жама ёһодо харша зүйлнүүдтэй тэмсэхэ гэһэн тэмдэг. “Ураг хуримай ёһондо шэнэ бэриие залажа асараад байхадаа, таряа будаагаар дүрбэн галтай эмэ хас зохёожа сагаан эшэгы дээрэ табидаг ёһо ерээдүйн шэнэ айлай гал гуламта болоно” (Дулам, 3 боти, 62). .
Алхам тамга. Т – бодоһон алхан тамга – хорото муу үйлые үндэһэтэйнь таһалагша гэнэ. ТТ – ниилэһэн алхам хээ. Муу юумэ дабхар хүсөөр сохиноб гэнэ. Дээрээ нүхэтэй алхам тамга юушье сүмэлжэ шадаха гэһэн удхатай.
Зэндэмэни тамга. Гурбан наран тамга – зэндэмэни тамга гэгдэнэ. гурбан сагта гурбан юртэмсын хүсэлэн бүтэжэ байг лэ гэһэн тэмдэг. Сэсэгтэ  адли зэндэмэни – гурбан зүгтэ, гурбан юртэмсэдэ урган сэсэглэг лэ гэһэн һанаан. Һара дэбисхэртэй, һүнтэй зэндэмэни – 3 сагта һара мэтэ ялагар арюун, һүн мэтэ баян амидархын тэмдэг. Дугы хүреэтэй зэндэмэни – алишье зүгтэ, зубхиста, забһарта алдуу эндүүгүй оршохын тэмдэг.
Ургамалаар нэрлэгдэһэн тамга. Ургамалын бэлгэ тэмдэг угсаатан бүхэндэ өөр өөрын шэнжэтэй. Хори буряад “хуһа модон сэргэтэй”, хонгоодор “сагдуул модон сэргэтэй” гэгдэнэ.
ÍНабшаһан тамга урган сэсэглэхэ гэһэн удхатай. Бодоһон сэсэг тамга үйлэ хэрэг сэсэглэн дэлгэрхэ гэнэ. Хоёрлоһон сэсэг тамга хоюулаа сэсэглэхэ, жаргаха гэһэн удхатай болоно. Арбай таряан үрэжэхэ гэһэн удхатай. (Дулам, III, 116).

Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха

Опубликовать в Facebook
Опубликовать в Google Buzz
Опубликовать в Google Plus
Опубликовать в LiveJournal
Опубликовать в Мой Мир
Опубликовать в Одноклассники
Нравится

2 779 комментария на “Геометрическэ дүрсэтэй тамганууд”

  235. JoeFat

    [url=https://healthimall.com/]singulair tablet 5mg[/url] [url=https://buymdrx.com/]drug mobic 15 mg[/url]

  268. JoeFat

    [url=https://abilifybuy.com/]abilify 1 mg tablet[/url] [url=https://viagranote.com/]over the counter viagra for women[/url] [url=https://zofranpill.com/]zofran 4mg uk[/url] [url=https://viagrahq.com/]female viagra pill for sale[/url] [url=https://malegramed.com/]malegra for sale[/url] [url=https://satameds.com/]zyrtec 150[/url]

  406. 아바타바카라

    Have you ever considered about including a little bit more than just your articles? I mean, what you say is valuable and all. But think about if

    아바타바카라
    you added some great graphics or videos to give your posts more, « pop »! Your content is excellent but with pics and clips, this blog could certainly be one of the greatest in its field. Awesome blog!|

  716. compare canadian pharmacies

    There are certainly a lot of details like that to think about. That is a terrific indicate raise. I supply the ideas over as general inspiration yet plainly there are questions like the one you bring up where one of the most vital point will be operating in sincere good faith. I don?t know if finest methods have arised around points like that, but I make certain that your task is clearly determined as an up for grabs. Both young boys and also ladies really feel the effect of simply a moment?s satisfaction, for the rest of their lives.

  780. blue chew viagra scam godoctorofff

    An impressive share, I simply given this onto a coworker that was doing a little evaluation on this. And he as a matter of fact acquired me morning meal due to the fact that I located it for him. smile. So let me rephrase that: Thnx for the treat! However yeah Thnkx for investing the time to discuss this, I feel strongly concerning it and also like learning more on this topic. Ideally, as you end up being competence, would certainly you mind updating your blog with even more information? It is highly useful for me. Big thumb up for this post!

  798. viagra no doctor prescription

    The next time I read a blog, I wish that it does not disappoint me as much as this one. I indicate, I understand it was my selection to review, but I really believed youd have something fascinating to claim. All I hear is a number of yawping concerning something that you might deal with if you werent too active seeking focus.

  817. xxx

    My family all the time say that I am killing
    my time here at web, however I know I am getting knowledge daily by reading thes good content.

  825. cbd oil drops 20 mg

    An impressive share, I just given this onto a colleague who was doing a little evaluation on this. And also he as a matter of fact acquired me breakfast since I found it for him. smile. So let me rephrase that: Thnx for the reward! Yet yeah Thnkx for spending the time to review this, I feel highly concerning it as well as love finding out more on this topic. Ideally, as you become know-how, would certainly you mind updating your blog with even more information? It is highly handy for me. Big thumb up for this post!

  834. cialis guy

    Aw, this was a really good message. In concept I wish to put in composing like this in addition? taking time and real initiative to make a great write-up? but what can I claim? I procrastinate alot and also never seem to get something done.

  860. sample of cialis

    Can I just state what an alleviation to locate somebody who actually knows what theyre speaking about on the web. You certainly understand just how to bring an issue to light and make it crucial. Even more people need to read this and understand this side of the story. I cant think youre not much more popular due to the fact that you absolutely have the present.

  862. cialis off patent date

    The next time I review a blog site, I wish that it doesn’t dissatisfy me as high as this one. I suggest, I understand it was my choice to review, yet I actually thought youd have something fascinating to claim. All I listen to is a lot of grumbling about something that you can fix if you werent too active seeking interest.

  911. buy generic tadalafil online cheap

    The following time I review a blog, I really hope that it doesn’t disappoint me as much as this one. I imply, I recognize it was my option to check out, but I actually assumed youd have something fascinating to claim. All I listen to is a lot of whimpering about something that you might deal with if you werent too busy trying to find interest.

  924. over the counter alternative to viagra

    This is the best blog site for any person who wishes to discover this subject. You recognize so much its nearly hard to suggest with you (not that I really would want?HaHa). You absolutely put a new spin on a topic thats been discussed for years. Wonderful stuff, simply great!

  942. purple viagra

    It?s tough to discover knowledgeable people on this topic, but you sound like you understand what you?re speaking about! Thanks

  952. MarkFat

    [url=https://levitramdf.com/]vardenafil generic cost[/url] [url=https://medustore.com/]us alli[/url] [url=https://zolofttabs.com/]buy zoloft online cheap[/url] [url=https://cialisol.com/]chewing cialis tablets[/url] [url=https://hydroxychloroquinezt.com/]hydroxychloroquine 0.5[/url]

  963. vardenafil sildenafil vergleich

    When I originally commented I clicked the -Alert me when new remarks are added- checkbox and currently each time a remark is added I get 4 e-mails with the very same comment. Is there any way you can remove me from that service? Thanks!