Эгэтын дасанда Зандан-Жуу 1901 ондо заларжа ерэһэн түүхэтэй. 1889 онһоо 1901 он болотор хятад ажалшадай буһалгаа үүсхэжэ байһан үедэ, энэ үймөөтэ сагые һамбаашалжа, Эрдэнийн соржо Бээжэндэхи консулай дарга Гомбоевтай нюуса хөөрэлдөө хээ һэн гэдэг. Зандан Жуу бурханай дүрсын шэгнүүрэй зэргэ ехэ алта мүнгэ императорай музейн ордоной дарга харуулшанда баригдаһан юм гэжэ хятад эрдэмтэд хэлэдэг. Тэрэ сагһаа хойшо дасан дуганай хаагдатар шахуу Зандан Жуу бурханда мүргэхэёо, бүхы буряад зон хаа хаанаһаа Эгэтын дасан тээшээ шэглэһэн юм. 1930-аад онуудта Эгэтын дасанай хаагдахада, Жабон багша Зандан Жууе Улан-Үдэ асаржа, Одигитриин сүмэ соо хадагалһан буянтай. “Зандан-Жуу бурханиие 14 хүн үргэжэ диилэдэгүй байһан аад, Жабон багшын К.Маркс колхозой полутарка дээрэ ашахадань, 4 хүн үргөөд, табижархиһан юм гэдэг. Зандан Жуу үндэрөөрөө энэ машина соо багтахагүй байһан. Тиихэдэнь Зандан Жуу өөрөө нугыгаад орошоһон юм гэдэг” (Б. Цыдендамбаев). “Зандан Жуу был в русском храме возле реки Уда и всегда смотрел в сторону Эгиты, он всегда стремился сюда, а не куда-то в Иволгу” (Жамбалова, 247). Һүүлдэнь Эгэтынгээ дасан залагдахынгаа урда, Сампиловай музейдэ табигдаһан юм. Тэндэ Зандан-Жуу ходо зүүн тээшээ хараһан шэнгеэр үзэгдэдэг байгаа гэһэн үгэтэй. 1991 ондо Зандан-Жуу Эгэтынгээ дасан бусаба.
Зандан –Жуу эди шэдитэй, гайхамшагта ехэ хүсэн түгэлдэр гэhэн бэлгэ тэмдэгтэй юм. “Мангалайн дундахи толбо шэдитэ хүсэнэй тэмдэг. Баруун гараа дээшээ харуулhаниинь хамаг амитанда абарал хүртөөхэ, зүүн гараа доошоо табиhаниинь амгалан байдалые үршөөн байхые хүсэhэн. Хоёр хүл дээрээ байhаниинь амитан бүхэндэ аша туhа хүртөөхөөр бэлэн байhые үзүүлбэ. Хүлэйнь ула доогуур утаhанай ходо гаража байхаар бүтээгдэhэн юм. Буса газарта тон адляар хүрэг бэе зохёобошье, тиимээр бүтээжэ шадагдахагүй” [С.Бахлаев/Дyхэриг/22.08.2002].
Бишу-Гармын бэлигээрБэелхэдэжэ мүндэлһэн,Уддаянын зарлигаарЗамбу тибдэ морилһон,Холын холоһоо домогтойХоморой шухаг Зандан-ЖууШэгэмүниин дүрыенШэнгээхэдэжэ харуулаа.Хайраар дүүрэн шарайеньХамаг зондоо танюулаа.Гальбарваасын санзайтайГайхамшагта Зандан-Жуу.Гомбын Найданай сэсэндэНюуса замаар ходорбол,Хасаг сэрэгэй түргэндэХатуу хилэ гаталбал.Цанид-хамбын бэшэгтэйСохом сэнтэй Зандан-Жуу.Эрдэни-соржын эдэбхеэрЭгэтын дасан заларанхай,Сэбдэг хойто хизаараарЭтигэл түхээн жэгнэнхэй.Нигүүлэсхын аршаантайНангин шүтээн Зандан-Жуу.Сэбэр арюун хоймортооСэдьхэл заһан оршонол.Тэбхэр сайхан ордондооТодхор саран зогсонол.Жабтын хүсэтэ адистайЖабхаланта Зандан-Жуу.Оройн шэмэг эрдэни,Отол шамдаа зальбарһуу.Оршолон аца гэтэлгэ,Олдохоёош бэрхэ Зандан-Жуу! |
Цырен-Ханда ДАРИБАЗАРОВА
Эгэтын дасан, 2009 он. Гэрэл зураг: Галсан Гармаев |